طرحواره یا اسکیما در روانشناسی به چه معناست؟
فرض کنید که از کودکی یک عینک قرمز به چشم‌های دوخته شده باشد. در این صورت هر چقدر که به شما بگویند که همه چیز قرمز نیست برای شما قابل قبول نیست. طرحواره‌ها مثل این عینک هستند، هر کسی بسته به این که در چه خانواده‌ای به دنیا آمده، والدینش چطور بوده‌اند چه خلق و خویی داشته … طرحواره مانند عینک بر روی مغزش نصب شده و همه چیز را از دریچه ی آن طرحواره می‌بیند. در این مقاله قصد داریم درباره طرحواره یا همان عینک شکست صحبت کنیم.
مثال‌هایی درباره طرحواره شکست (Failure schema)
آیا احساس میکنید به اندازه دیگران موفق نیستید آیا دائماً در زمینه موفقیت خود را با دیگران مقایسه میکنید آیا تصور میکنید در جایی که باید باشید نیستید؟
آیا شغلی که دارید متناسب با توانمندی‌ها و یا تحصیلات شما نیست؟
آیا ذهن شما دائماً درگیر موفق‌شدن است، ولی با این حال احساس میکنید که فرد موفقی نیستید؟
آیا احساس میکنید که فرد باهوشی هستید ولی نتوانستید به اهداف خود دسترسی پیدا کنید؟
آیا احساس کم هوش بودن و یا نادان بودن دارید؟
چرا بعضی از افراد دائما در کار و تحصیل خود شکست می خورند یا اینکه با وجودی که فرد موفقی هستند همیشه خیال می کنند که آدم بازنده‌ای هستند؟ با وجودی که دوست دارند موفق شوند اما احساس می‌کنند نمی‌توانند؟ این موضوع به«طرحواره شکست و بی کفایتی» برمی‌گردد، اما طرحواره شکست چیست؟
طرحواره شکست چیست؟
کسانی که گرفتار طرحواره شکست هستند، ممکن است که به ما بگویند که من مدت بسیار زیادی هست که تصمیم گرفتم که به درمانم ادامه بدهم و یا درمانم را شروع کنم یا به یک روانشناس مراجعه کنم اما دائماً نمی‌دانم به چه دلیلی این تصمیم را به تعویق می‌انداختم.
ممکن است که احساس افسردگی کنید به خصوص وقتی که می‌بینید که هم‌سن و سالان و دوستان قدیمی شما جایگاهی به دست آورده‌اند و شما هیچ پیشرفتی نداشتید سال‌ها از عمرتان گذشت و دستاورد زیادی نداشتید، ممکن است که سال‌ها مشغول به یک کار باشید و در کار خود هیچ پیشرفتی پیدا نکرده باشید بعضی از افراد هم با وجود اینکه افراد موفقی هستند همچنان حس شکست خوردگی دارند.
علائم طرحواره شکست چیست؟
بعضی از افراد که تله شکست دارند گاهی هم در دام «وانمودگرایی» می افتند و برای اینکه جایگاهی در اجتماع به دست بیاورند خودشان را انسان موفق و بااستعدادی نشان می دهند،ولی در درون همیشه فکر می کنند که این واقعی نیست و در واقع فرد بی استعدادی هستند و با خودشان فکر می کنند که افرادی فریبکار و حقه‌بازی هستند، زیرا خودشان را موفق تر از آنچه هستند نشان می دهند، احساس موفقیت در این افراد بسیار شکننده است.
فرار از طرحواره شکست چیست؟
گاهی هم ممکن است که بخواهید از فرار استفاده کنید، مهارت‌های جدید را یاد نمی گیرید، تقاضای ارتقاء شغلی نمی‌دهید، هدف‌گذاری نمی‌کنید و چون این کارها را نمی‌کنید عملا شکست می خورید و با این کار عملا طرحواره خود را تقویت میکنید، زیرا موفقیت لازمه روبرو شدن، چالش، مبارزه، اشتباه کردن و تصمیم گرفتن است.
فرار عملا جلوی موفقیت‌های شما را می گیرد، شما برای اینکه مهارت‌های خود را افزایش بدهید کاری انجام نمی دهید و دست روی دست می گذارید و از فرصت‌های شغلی استفاده نمی‌کنید، استاد فرصت‌سوزی هستید چون می ترسید تلاش کنید و شکست بخورید، درصورتیکه افراد موفق، افرادی نیستند که اصلا شکستی نخورند بلکه افرادی هستند که از شکست خوردن هیچ ترس و ابایی ندارند.
ممکن است بارها و بارها موقعیتهایی برای شما به وجود آمده که می توانستید از آن برای استارت کاری و یا تغییر در شغلی و یا گسترش مهارتتان استفاده کنید، اما به دلیل تله زندگی شکست آن فرصت ها را از دست داده اید و همیشه حسرت می خورید.
هر چقدر که طرحواره ی شما شدیدتر باشد و نمرات بالاتری را در طرحواره شکست و بی کفایتی کسب کرده باشید، شدت فرار شما گسترده تر است. شما مسئولیت گریز هستید، مهارت‌های خودتان را افزایش نمی دهید و از روبرو شدن با مشکلات دوری می کنید.
درحالی که اگر که فرد قرار است که پیشرفت کند باید مسئولیت‌پذیر باشد، باید مهارت‌هایش را افزایش بدهد و باید با مشکلاتش روبرو می شود.
از آنجایی که شما دوست دارید فرار کنید، حتی با وجود اینکه در کلاس های مختلف شرکت می کنید این تمایل شما باعث می شود که کار را باکیفیت انجام ندهید و این خودش سبب میشود که در کارتان پیشرفت نکنید و یا حتی تنزل کنید یا از کار اخراج شوید.
یک روش دیگر در افراد مبتلا به تله شکست هم این است که دائماً به اطلاعات منفی توجه می کنند و به این وسیله مدارک بیشتری دارند که انسان ناکام و محکومی هستند، آنها به نکات منفی زندگی شان بیش از اندازه بها می‌دهند و نکات مثبت را کم ارزش تلقی می کنند،اگر هم در کارتان پیشرفتی داشته باشید آن پیشرفت را نمی بینید ولی اگر شکستی داشته باشید آن را حتماً می بینید و بزرگ نمایی میکنید.
به عنوان مثال ممکن است که مقاله یا پایان نامه ای بنویسید و بسیار تشویق و تمجید دریافت کنید، اما به این تشویق‌ها و تمجیدها محل نمی‌دهید و کافی ست که یکی دو نفر، یکی دو نکته اصلاحی بگویند، همان را بزرگ نمایی می کنید و به شدت مضطرب می شوید.
ده نشانه این طرحواره و ارتباط آن با افسردگی
- اگر گرفتار طرحواره شکست و بی کفایتی باشید، ممکن است برای مهارت افزایی شغلی خودتان تلاشی نکنید.
- اگر گرفتار تله شکست باشید، ممکن است به دنبال موفقیت‌های سریع و بزرگ هستید.
پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی همه این نشانه‌ها و دانستن ارتباط این طرحواره با افسردگی، مقاله جامع طرحواره شکست را در وبسایت خوبیداری مطالعه نمایید. در این مقاله علاوه بر متن آموزشی، ویدئو و پادکست و بسته درمانی نیز برای شما ارائه شده است.
مرکز آموزشی خودبیداری 35 تست روانشناسی رایگان و 18 مقاله ارزشمند طرحواره درمانی رایگان دارد که پیشنهاد می‌کنیم اگر به دنبال رشد شخصیت خود و موفقیت بیشتر در زندگی شخصی و مشترک هستید آنها را مطالعه نمایید.
