تا دنیا دنیا بوده، یه عده کارگر بودن و یه عده کارفرما. بعضی وقتا بی‌جیره و مواجب کار می‌کردن و بعضی وقتا هم یه حقوق بخور و نمیری بهشون می‌دادن. دیگه بستگی داشته هر کشوری چقدر متمدن باشه و به مردمش اهمیت بده.
این روزها که حتی برای نفس کشیدن هم قانون هست، روابط بین کارگر و کارفرما هم قانونی و نظام مند شدند. چند صد سال قبل که همه کارگرا از بی‌عدالتی و فقر و بیگاری کشیدن خسته شده بودن، اعتراض کردن تا اینکه همه فهمیدن بله اونی که کارگره هم حق زندگی داره و باید یه سری حقوق و مزایا داشته باشه. همین شد که کشورها یکی یکی قانونای مربوط به کارگر و کارفرما، حقوق و مسئولیت‌هاشون رو تصویب کردن.
قانونی که الان توی ایران اجرا میشه، سال 69 تصویب شده. یکی از چیزهای مهمی که تو این قانون اومده، نحوه شکایت از کارفرما است. یعنی اگر کارفرما یه سری کارها رو انجام بده میشه ازش شکایت کرد. خب اگر می‌خواید بدونید که این شرایط چیه و چطور میشه از کارفرما شکایت کرد، تا آخر این متن رو بخونید.
کارگر، کارفرما و قرارداد در قانون
قانون قبل از هر چیز اومده این سه تا رکن اصلی رو تعریف کرده. کارگر به کسی می‌گن که یک کاری رو در برابر گرفتن پول، دستمزد، سود، حق الزحمه انجام میده. البته به دستور کارفرما.
کارفرما میتونه یه شخص یا شرکت باشه که از کارگر می‌خواد کاری رو براش انجام بده و در عوض دستمزدی براش پرداخت کنه. کارفرما مدیر یا مسئول کارگاه هست.
اما مهمترین قسمت قانون کارگر و کارفرما، قراردادهاست. قانون میگه قرارداد میتونه هم کتبی باشه هم شفاهی. خب بعضی کارا خیلی سریع انجام می‌شن برای همینم ممکنه قرارداد کتبی بینشون بسته نشه. قرارداد همینطور میتونه دائمی یا موقت باشه ولی باید حتما مدتش توی قرارداد نوشته شده باشه.
حتما می‌دونید که قانون قراردادهای کارهای غیرقانونی و یا غیرمشروع رو قبول نمی‌کنه. همینطور هم باید موضوعش رو مشخص کرده باشه که کارگر دقیقا چه کاری رو باید انجام بده. و از همه مهم‌تر اینه که کارفرما اجازه داشته باشه که به کارگر سفارش کار بده. مثلا مالک ساختمونی باشه که کارگر قراره تعمیرش کنه. در غیر این صورت قرارداد باطله و نمیشه بهش استناد کرد.
چه مواردی باید توی قرارداد آورده بشه؟
دقت داشته باشید که قانون برای قرارداد یه سری اصولی رو در نظر گرفته و باید حتما توی قرارداد ذکر بشه. مثل:
- نوع کاری که کارگر باید انجامش بده
- حقوقی که قراره به کارگر داده باشه و مزایای اون
- ساعت کار، تعطیلی‌ها و مرخصی‌هاش
- محلی که کار توش انجام میشه
- تاریخ شروع قرارداد و تاریخ تموم شدن اون. در صورتی که کار مدت معینی داشته باشه.
- چیزایی که عرف و عادت شغل اقتضا میکنه. مثلا وسایلی که باید تهیه بشه و غیره.
- شرایط فسخ قرارداد برای اون قراردادهایی که مدت زمان ندارن.
این قرارداد باید توی چهار نسخه تنظیم بشن و حتما یه نسخه از اون رو توی اداره کار یا سامانه جامع روابط کار ثبت کنید. یه نسخه هم برای کارگر، یکی برای کارفرما و یکی دیگه هم باید تحویل شورای اسلامی شهر یا روستا داده بشه. اگر شورا نباشه، نماینده کارگر این کار رو انجام میده.
برای چه چیزایی میشه از کارفرما شکایت کرد؟
خب حالا می‌رسیم به بحث اصلی که اصلا کی می‌تونیم از کارفرما شکایت کنیم. اصلا کارگر میتونه برای هر چیزی و هر اتفاقی که بینشون م‌یافته بره از کارفرمایش شکایت کنه یا نه. خب مسلما اینطوری نیست و فقط موارد زیر تخلف محسوب می‌شن و میشه ازشون شکایت کرد:
- قرارداد نبستن
کارفرما موظفه که با کارگرش قرارداد ببنده. خیلی از کارفرماها فکر می‌کنن اگر قرارداد کتبی نباشه می‌تونن به راحتی از زیر بار مسئولیت شونه خالی کنن ولی زهی خیال باطل. خیلی جاها حتی به ضررشون هم تموم میشه. بهرحال قانون میگه باید حتما یه قرارداد کتبی بینشون باشه. اگر کارفرما هی پشت گوش انداخت، می‌تونید ازش شکایت کنید.
- وقتی حقوق کمتر از قانون کار هست
حقوق کارگرها رو قانون کار تعیین میکنه و کارفرما هم موظفه اونو به اضافه مزایا پرداخت کنه. پس وقتی کمتر ای این مبلغ رو بپردازه، میشه ازش شکایت کرد.
- اخراج بعد از دوره کارآموزی بدون دادن حقوق
احتمالا خیلیا اینو نمیدونن که حتی تو دوره کارآموزی هم کارفرما باید به کارآموز حقوق بده، حتی اگر توافق نکرده باشن. خیلی از کارفرماها میان هر چند وقت یه بار کارآموز می‌گیرن و اینجوری کارشون رو جلو می‌برن و بعد بدون حقوق اخراج می‌شن. ولی قانون میگه کارفرما اگه یه طرفه کارآموز رو بیرون کنه باید حقوق اون دوره رو پرداخت کنه. تازه مدت مجاز کاراموزی برای کارگر ساده 1 ماه و برای متخصصا 3 ماه هست و بعدش باید استخدام بشن.
- فوت کارفرما و پرداخت نکردن حقوق کارگرا
بعضی وقتا بعد از فوت کارفرما، ورثه حقوق کارگرا رو پرداخت نمی‌کنن یا اخراجشون می‌کنن. فکر می‌کنن قوانین ارث اینجا هم جاری میشه. اما اینطور نیست. حتی بعد از فوت، قرارداد درسته و ورثه باید حقوق رو پرداخت کنه.
- اخراج کارگر به خاطر انجام ندادن کار
کارفرما میتونه کارگر رو به خاطر انجام ندادن کار اخراج کنه، ولی نمیتونه حقوقش رو نده. البته اول باید بهش تذکر شفاهی و کتبی بده بعد اخراجش کنه.
- بیمه نشدن کارگر
بیمه کردن کارگر هم یکی از کارهای واجبی هست که کارفرما باید انجام بده. برای همین هم اگر کارفرما این کار رو انجام نده، میشه ازش شکایت کرد. حتی اگر یه مدت کوتاه اونجا کار کنه. نکته مهمش اینه که رضایت کارگر تاثیری تو این قضیه نداره. یعنی اگر راضی به بیمه نشدن باشه، باز کارفرما جریمه باشه.
- ندادن حق ماموریت
یکی دیگه از وظایف کارفرما، دادن حق ماموریته. ماموریت توی قانون کار یعنی انجام دادن کاری که حداقل 50 کیلومتر از محل کارگاه فاصله داره یا حداقل یه شب رو اونجا مونده باشد. حق ماموریت هم نباید از دستمزد روزانه کارگر کمتر باشه.
- بیگاری کشیدن از کارگر
ساعت کاری توی ایران 8 ساعتخ و برای همه اجرا میشه. کارفرما نمیتونه از کارگر بیگاری بکشه. اگر قراره ساعت کاریش بیشتر بشه باید حقوقش اضافه باشه و نباید بیشتر از 24 ساعت اضافی توی هفته کار کنه. مگه اینکه کار طوری باشه که یه زمان خاصی فشار کاری بیشتر بشه. اگر کارفرما بیگاری بکشه، می‌تونید ازش شکایت کنید.
- ندادن تعطیلات یا مرخصی به کارگر
یکی دیگه از حقوق کارگرا داشتن حق مرخصی و تعطیلی روزای رسمی هست. حتی بعضی شغلای سخت باید تعطلات جداگونه هم داشته باشه. اندازه مرخصی هم که سه روز تو ماه هست. پس کارفرما باید بذاره کارگر از مرخصیا و تعطیلاتش استفاده کنه. اگر هم ازش خواست تو این روزا کار کنه باید برای هر ساعت 40 درصد اضافه کاری براش رد کنه.
چطور باید از کارفرما شکایت کنیم؟
توجه داشته باشید مراحل شکایت از کارفرما مراحل خاص خودش رو داره با بقیه پرونده‌های حقوقی روال کاریش فرق داره. اگر می‌خواید این کار و بکنید پس باید کارهای زیر رو به ترتیب انجام بدین:
اول از همه باید برید بیمه تامین اجتماعی تون و آدرس شعبه کاری که می‌تونید شکایت رو ثبت کنید، بگیرید.
بعد باید به همون شعبه اداره کار برید و یه نام از واحد ارجاع بگیرد و شکایت رو ثبت کنید.
وقتی نامه رو پر کردین، تحویل بیمه تامین اجتماعیتون بدین و سوابق بیمه رو بگیرید.
حالا باید سوابق بیمه رو به اداره کار بدین و یه سری فرم دادخواست بگیرد و پر کنید. تو این برگه باید دلیل شکایت از کارفرما رو هم ذکر کنید.
اداره کار اول سعی میکنه بین کارگر و کارفرما سازش برقرار کنه. یه سری جلسات داره که تو اداره کار برگزار میشه و معمولا 2 هفته هم طول می‌کشن.
اگر با سازش همه چی حل شد که بهتر اگر نه، پرونده میره توی جلسه تشخیص.
جلسه‌های تشخیص هم توی همون اداره کار تشکیل میشه و زمانشونم همون 2 هفته است. جلسه تشخیص رای نهایی رو با بررسی اسناد و مدارکی که کارگر و کارفرما می‌دن، صادر میکنه. اگر یکی از اونا به رای اعتراض کنه، پرونده میره به جلسه حل اختلاف.
جلسات حل اختلاف آخرین فرصتی که اداره کار به کارگر و کارفرما میده تا حرفاشون رو بزنن. بعد که رای صادر بشه، دیگه قطعی هست و نمیشه کاریش کرد.
دقت داشته باشید که بعد از هر بار که رای صادر میشه، فقط 10 روز فرصت برای اعتراض به رای جلسه سازش و حل اختلاف هست. اگر تو این مدت کاری نکنید، دیگه رای قطعی میشه.
آیا بدون داشتن قرارداد هم میشه از کارفرما شکایت کرد؟
جواب مثبته. چرا؟ چون قانون هم قرارداد شفاهی رو قبول داره هم قرارداد کتبی رو. پس کارفرما نباید فکر کنه که میتونه بدون قرارداد از کارگرش کار بکشه و بعدش هم ولش کنه به امون خدا. اتفاقا ممکنه آخرش به ضرر کارفرما تموم بشه. چون اگر کارگر ثابت کنه که براش کار کرده، بعد قانون با استناد به حرفای کارگر براش مدت کار و حقوق میزنه و اونم میتونه هر چی خواست بگه و کارفرما دیگه کاری از دستش برنمیاد.
منتهی اگر بدون قرارداد بخواید از کارفرما شکایت کنید، کار یه کم سخت میشه و باید یه سری اسناد و مدارک داشته باشید تا ثابت کنید حقتون پایمال شده. اما خب نشدنی نیست.
مدارکی که می‌تونید بهشون استناد کنید اینا هستن:
- حکم استخدام یا تغییر سمت
- لیست حقوق کارگاه با اظهارنامه مالیاتی کارگاه که اداره دارایی تاییدش کرده باشه
- دفاتر و اسناد هزینه‌های کارگر
- لیست حقوق کارگرها
- فیش‌های واریزی حقوق ماهانه که برای کارگر می‌ریختن به حساب
- رسید حقوق یا چک بانکی
- کارت افتتاح حساب برای گرفتن حقوق از کارگاه
- دفترهای حضور و غیاب که مطمئنا همه کارگاه‌ها دارن
- کارت‌های بهداشتی که کارکنا باید داشته باشن
- گواهی انجام معاینه‌های پزشکی قبل از استخدام
- شهادت بقیه همکارا
- گرفتن استشهاد محلی از مغازه‌های اطراف که نشون بده کارگر مدام اونجا بوده و کار می‌کرده. برای وقتایی که مدرک محکمی نداشته باشه.
- انجام بازرسی از کارگاه برای ثابت کردن حضورش توی محل
- برگه‌های مرخصی یا ماموریتی که برای کارگاه انجام داده
- فاکتورهای خرید و فروشی که برای کارگاه انجام داده یا معرفی‌نامه برای معرفی کارگر به بقیه موسسات.
بعد از اینکه این مدارک رو تهیه کردید، مابقی کارهای قانونی و رسیدگی به پرونده دقیقا شبیه همونی هست که بالا گفتیم.
برای شکایت از کارفرما چه مدارکی لازم هست؟
برای اینکه بخواید شکایت کنید باید مدارک زیر رو داشته باشین:
- کپی کامل از مدارک شناسایی شامل کارت ملی و شناسنامه
- فرم دادخواست کامل شده
- اصل و کپی کارت پایان خدمت و یا معافیت از سربازی برای آقایان
- پرینت مربوط به سوابق بیمه
- پرینت وازیر حقوق در صورت موجود بودن
- کپی قرارداد کاری و فیش حقوقی
- مدارک مبنی بر میزان سابقه کار
